Hiện nay, giới trẻ thường sáng tạo nhiều kiểu viết tắt chữ Việt, phần nhiều là chữ không dấu, khi “chat” trên mạng hoặc viết tin nhắn ở điện thoại di động, …
Đây là một trào lưu không ngăn chận được và sẽ không bao giờ dừng lại, cho dù có nhiều quan ngại nó sẽ ảnh hưởng đến sự trong sáng của tiếng Việt.
Người thích viết tắt cho rằng chat hoặc nhắn tin là sự trao đổi riêng tư giữa hai người, không công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng, nên cũng không cần theo những quy định về câu chữ; do vậy nó không làm mất đi sự trong sáng của tiếng Việt.
Để hỗ trợ cho những ai thích viết tắt, bài này xin trình bày 2 loại viết tắt chữ Việt:
- Viết tắt tự tạo.
- Viết tắt theo quy luật chung.
Ai kết hợp được hai loại viết tắt này sẽ tiết kiệm được thì giờ và tiền bạc khi chat hoặc nhắn tin.
Viết tắt tự tạo rất phổ biến ở các phòng chat hoặc ở điện thoại di động. Cách viết tắt không theo một quy luật chung nào. Thỉnh thoảng, nó có theo một quy luật nào đó thì cũng chỉ áp dụng cho một số từ thường dùng.
Ta dễ dàng tìm thấy nhiều ví dụ khi gõ hàng chữ như “viet tat trong ngon ngu chat va tin nhan” vào Google Search trên internet. Sau đây là một số ví dụ viết tắt tự tạo trích từ các mạng:
- “M co dj choi o? If dj, lay cho N cun gtrinh. O ranh thi thoi.” (Em có đi chơi không? Nếu đi, lấy cho anh cuốn giáo trình. Không rảnh thì thôi).
- “Mog rag e se hiu! A wen, e bun ngu ch? Bi h hon 12h rui do.” (Mong rằng em sẽ hiểu! Anh quên, em buồn ngủ chưa? Bây giờ hơn 12 giờ rồi đó).
- “Bít rui, minh doi U o ntro” (Biết rồi, mình đợi bạn ở nhà trọ).
- “Chi ui! Chu e wa do ru tui min di uog nc lun thui! Se zui lem do!” (Chị ơi! Chờ em qua đó rồi tụi mình đi uống nước luôn thôi! sẽ vui lắm đó!).
- “Trui ui, lam j ma cac chi iu qui jan ju the? Bi h e moi roi khoi juog. Nhug chu e mut chut thui ma, e din day!”. (Trời ơi, làm gì mà các chị yêu quí giận dữ thế? Bây giờ em mới rời khỏi giường. Nhưng chờ em một chút thôi mà, em đến đây!).
Xem các ví dụ trên, ta thấy ngôn ngữ chat là sự “biến hóa” tùy tiện của tiếng Việt. Ví dụ:
- “đi” thành “dj”.
- “không” thành “0”, “ko”, “k”, “kh”, “kg”, ...
- “bây giờ” thành “bi h”.
- “biết rồi” thành “bit rui”.
- Chữ “qu” thành “w”.
- Chữ ““gì” thành “j”.
- Chữ “ơ” thành “u”.
- Chữ “ô” thành “u”.
- Chữ “ă” thành “e”.
- Chữ “ng” ở cuối thì chỉ còn chữ “g”.
- M = E = em.
Nói chung, các bạn trẻ thích cách dùng các chữ trên vì nó ngộ ngộ, lạ và rất “xì-tin” (style). Hơn nữa, khi dùng những chữ kiểu này trong điện thoại sẽ hạn chế số lần nhấn vào bàn phím cũng như tiết kiệm ký tự. Ví dụ, khi muốn nhắn chữ “Đi” trong điện thoại, phải nhấn số 3, rồi 3 lần số 4 thì bây giờ chỉ cần nhấn số 3 và số 5 là có được chữ “Dj” nhanh chóng mà người nhận vẫn hiểu được ta đang nói gì.
Để thể hiện “đẳng cấp nhắn tin”, bên cạnh việc nhắn nhanh, ít ký tự, những người nhắn tin còn thông qua hình thức chèn tiếng nước ngoài vào tin nhắn. Ngôn ngữ được lựa chọn hàng đầu chính là tiếng Anh vì so với các ngôn ngữ khác, tiếng Anh được xem là thứ ngôn ngữ “hot” nhất đối với giới trẻ hiện nay.
Chỉ cần gõ “viet tat tieng anh trong sms chat email” vào Google Search, hoặc vào mạng
, là tìm thấy các bảng liệt kê hàng ngàn cách viết tắt các từ tiếng Anh thường dùng trong tin nhắn SMS, chat, email, Twitter, v.v….
Bài này chủ ý về viết tắt chữ Việt nên không bàn nhiều viết tắt tiếng nước ngoài. Chỉ xin nêu một suy nghĩ là dù có nhiều chỉ trích việc chèn tiếng nước ngoài sẽ ảnh hưởng đến sự trong sáng của tiếng Việt, nhưng chắc chắc việc này vẫn khó mà ngăn chận được vì ít nhiều nó cũng rút ngắn thời gian viết cho các bạn biết tiếng Anh.
- “2day U co ranh o?” (Hôm nay bạn có rảnh không?).
- “I nho. Thanks U da nhac!” (Tôi nhớ. Cảm ơn bạn đã nhắc!).
- “g9” = “goodnight” = chúc ngủ ngon.
- “2day” = “today” = hôm nay.
- “2nite” = “tonight” = tối nay.
Để minh họa thêm cách viết tắt tự tạo, xin trích lại bài“Tiếng Việt thời @” của Joseph Ruelle (Joe), sinh năm 1978, người Canada. Anh Joe nổi tiếng vì viết blog bằng tiếng Việt rất có duyên và hóm hỉnh.
“Sáng nay mình ngủ dậy và quyết định học kiểu chat trên Internet của thanh niên Việt Nam.
Thứ nhất, mình quyết định thay chữ “ô” bằng chữ “u” - nhưng chỉ trong mụt số trường hợp đặc biệt thui! Trong mụt số trường hợp khác, mình sẽ bỏ chữ “ô” hẳn ra. Nếu viết quá chuẩn thì văn của mình sẽ nặng nề, khiến cho người đọc thấy chán. Tức là phải sửa lun - mình không mún làm người khác bùn đâu!
Không phải riêng nguyên âm thui đâu mà cũng có nhiều phụ âm nên bỏ ra. Chữ “n” là mụt trong nhữg “nghi phạm” nổi bật nhất. Vâg, chữ ấy đôi khi rất phí - nhưg cũg có nhiều chữ phí khác nữa, chưa xog đâu!
Chữ “h” ở cuối mụt số từ nhìn rất khó chịu! Không phải mỗi mìn đâu mà còn rất nhiều bạn của mìn nữa cũg nói vậy - khó chịu mụt cách kin khủg! (Chữ “k” ở đầu mụt số từ khác lại còn khó chịu hơn nữa, mìn hôg chịu nổi).
Có ai đồg ý với mìn rằg 2 chữ “q” và “u” xấu lắm hôg? Chữ “w” đẹp hơn nhiều chứ! Nếu chat yahoo và có người viết 2 chữ ấy thì mìn sẽ nói lun: “Trùi ui, cái gì mà wê thế!” - để họ sẽ wen với wan điểm wần chúg của giới trẻ trog wốc.
Việc thay 2 chữ xấu bằg mụt chữ đẹp cũg rất lô-gíc đấy! Ví dụ, 2 chữ “ch” ở cúi mụt số từ nhìn rất rườm rà. Sút ngày “ch”, “ch”, “ch”, trùi ui, lík kík lắm, lại còn cũ rík nữa, thui thay bằg chữ “k” đi, để lối viết của mìn sẽ kík thík hơn!
Tiếg Việt cũg hay dùg chữ “gì”. Cái gì? Món gì? Phố gì? Chúa ui, chán wá đi mất! Hai chữ “g” và “i” đứg cạnh nhau nhìn rất “béo”! Trái lại, chữ “j” đứg ở mụt mìn nhìn rất “gầy”, rất “người mẫu”!
Các bạn gái ơi, hãy thay 2 chữ “ye” xấu xí bằg mỗi chữ “i” xin xắn đi! Viết “em iu anh” thì đỡ rủi ro hơn nhiều (hoặc cứ viết “iu an wá trời lun!” cho máu).
Way lại với chuyện nguyên âm, mìn hôg hiểu tại sao mụt số người vẫn cứ cho rằg chữ “ă” đẹp hơn chữ “e”!?? Kệ nhữg người đó chứ, họ kiêu lém, cổ hủ lém!
Nhưg hôg fải chữ “ê” lúc nào cũg đẹp. Câu “em không biết” chả có j hay cả. Trái lại, câu “em hôg bít j đâu” nghe dễ thươg lém! Các bạn hỉu hôg? Mìn fải cố gắg để nói nhẹ chứ, đặc bịt là với fái íu. Nói cứg wá với mụt cô mìn thík thì - chít!
Nè! Ai bảo 2 chữ “a” và “y” lúc nào cũg wan trọg? Ai bảo 2 chữ “ph” lúc nào cũg lúi cún? (Hôg fải mìn!) Fí thế! Ái bảo chữ “c” lúc nào cũg hay hơn chữ “k”? Có rất nhìu trườg hợp khác nữa mà fải thay chữ xấu bằg chữ đẹp, rất tiếk mìn hôg có đủ thời jan để jải thík hít!
Kác nguyên và fụ âm ở trên được jải wyít xog, mìn sẽ bắt đầu tập trug vào việc viết tắt (vt). Bh cg~ n` ng noi’ rg vt wá n` k tốt lém. Nhưg thui – vđề k fai la vt co’ tốt h k, vđề la fai vt ntn!!!
Rùi có lẽ mìn nin cho mụt chút ja vị SG vô! Cg~ n` ng HN, đặc bịt là ng trẻ, cho rg ng SG sốg 1 kách rất dzui dzẻ. Vậy chuyện thanh nin HN bắt chước thanh nin SG hôg dzô dzuyên tí j!
Mún trở thành chatter VN thiệt thì lúi vít kủa mìn nên dc bày biện bởi nhiù kon số! Thay vì “chào” bạn, mìn sẽ “2” bạn thui! Thay vì chúc bạn ngủ ngon, mìn sẽ “g9” bạn thui!
Dù sao ngun ngữ kũg hôg fản ánh đc kảm xúc kủa con ng bằg hìn ảnh, và hôg có hìn ảnh nào fản ánh kảm xúc kủa kon ng như mụt gươg mặt! hihi! Sao? Bạn hôg tin hà? Bạn k tin Mr. Joe tội nghiệp hả? Bùn kừi wá nhỉ! Mìn hôg nói dzối đâu nhá!
kÁc bẠn cÓ bÍt FíM sHiFt hÔg? MiN sẼ dZùNg kÁi Fím Áy đỂ tRaG tRí vĂn KủA MìN mỤt ChÚt. FảI LuN LuN Cố gẮg Để cHữ kỦa MìN đẸp HơN ChỮ KủA nG` kHáC cHứ! gỌi Là Sĩ dZiỆn ĐiẸn tỬ đẤy!! Hihi!!!!
bẬc cÚi CùG Là tHêM mÀu SắC DzÔ!
cHữ hÔg mÀu nHư Xe kHô dẦu(hihi!!!) vÀ Ai cG~ BíT xE kHô dẦu hÔg cÓ jÁ tRị j đÂu!!
Huhu!!! nHìN mỤt đOạN n` mÀu SắC NtN tHì hOa HíT cẢ MắT!!!
ĐẹP dzà mAn LuN!
XoG! Bh MìN đà BíT cHáT ChÍt NhƯ 1 Ng Vịt cHíNh GúC rÙi!
DzUi wÁ, tHíK LéM!
NhƯg MìN VẫN hƠi Lo, hÔg BíT tƯơNg lAi kỦa nGuN nGữ TiẾg VịT tHâN iU kỦa MìN sẼ Là nTn?
ThUi kỆ! bh Là TK21 rÙi, Lo j mÀ vỚ VỉN tHế!
Kekekekekekekekekekekeke!!!!!”
(Bài “Tiếng Việt thời @” trích từ blog của Joseph Ruelle)
• Ưu điểm và hạn chế của viết tắt tự tạo:
Ưu điểm của viết tắt tự tạo là khi quen dùng thì cũng thành một quy luật nào đó cho một số từ thường dùng và ta viết được rất ngắn một số chữ thường dùng, như ví dụ“không” thành “0”, “ko”, “k”, “kh”, “kg”. Giữa tôi và bạn A, ký hiệu 0, ko, k, khhoặc kg sẽ mang ý nghĩa là "không", nhưng có thể giữa tôi và bạn B và C thì k lại có nghĩa là “Ok”, kk có nghĩa là "very good, …”.
Hạn chế của viết tắt tự tạo là:
- Chỉ viết tắt được một ít chữ thường dùng, chứ không áp dụng được cho tất cả các từ khác có vần tương tự.
- Ký hiệu riêng thường không thống nhất giữa các nhóm nên chỉ những người trong nhóm mới hiểu được nhau, người ngoài nhóm muốn hiểu cũng hơi khó và có thể hiểu lầm.
II. VIẾT TẮT THEO QUY LUẬT CHUNGƯu điểm của viết tắt theo quy luật chung là viết tắt được rất nhiều chữ. Ví dụ, nếu thuộc lòng 2 qui ước chung là “K thay cho KH” và “bỏ bớt N ở phụ âm cuối chữ NG”, ta có thể đọc ngay các chữ “kôg ká ki mag trog lòg nhữg …” là “không khá khi mang trong lòng những …”.
Hạn chế của viết tắt theo qui luật chung là có một số từ thông dụng viết không ngắn bằng cách viết tắt tự tạo. Ví dụ, với viết tắt tự tạo thì “0, ko, k, kh, kg,…” đều mang ý nghĩa là “không” trong khi viết tắt theo quy luật chung thì phải viết là “kôg” mới mang ý nghĩa là “không”.
A. VIẾT TẮT CHỮ KHÔNG DẤUCách viết tắt chữ không dấu sau đây thích hợp cho những ai thích tạo một “xì tin” mới trong chat hoặc nhắn tin.
Xin đọc các cách viết tắt từ trên xuống dưới vì chúng có quan hệ nối tiếp. Hiểu xong phần trên, mới hiểu được chính xác phần dưới.
1. Phụ âm đầu chữ
Có 9 qui ước:
• F thay PH …… Vd: fai = phai .
• C thay K …… Vd: ce = ke, cim = kim.
• K thay KH …… Vd: ki ko kan = khi kho khan.
• Z thay D …… Vd: zu zi = du di, zo zự = do dự.
• D thay Đ …… Vd: di dâu dó = đi đâu đó, zo dó = do đó.
• J thay GI …… Vd: ju jn jay j = giu gin giay gi.
• G thay GH …… Vd: ge = ghe, gi = ghi.
• NG thay NGH …… Vd: nge = nghe, ngi = nghi.
• Q thay QU …… Vd: qay qan = quay quan, qe qan = que quan, qet = quet.
2. Phụ âm cuối chữCó 3 qui ước:
• G thay NG …… Vd: xoog = xoong, kog mog = khong mong.
• H thay NH …… Vd: hoah = hoanh, hueh = huenh, bah = banh.
• K thay CH …… Vd: hoak = hoach, nguek = nguech, sak = sach.
3. Vần không dấu “Nguyên âm ghép + chữ cái”Đây là phần cuối cùng nhưng quan trọng vì trình bày cách viết tắt có hệ thống cho 39 vần không dấu, vốn có 3 hoặc 4 chữ cái, xuống còn 2 chữ cái mỗi vần.
Tiếng Việt hiện có tất cả 44 vần không dấu “Nguyên âm ghép + chữ cái”.
Trong đó, 5 vần: oong, oanh, uenh, oach, uech, đã được viết tắt là oog, oah, ueh, oak, uek như vừa trình bày ở trên (xem ví dụ phần II.A.2).
Còn lại 39 vần:
- UA: uat,uan, uang, uay.
- OE: oet, oen, oem, oeo.
- IE: iet, iep, iec, ien, iem, ieng, ieu.
- YE: yet, yen, yem, yeng, yeu.
- OA: oat, oap, oac, oan, oam, oang, oai, oay, oao.
- UO: uot, uop, uoc, uon, uom, uong, uoi, uou.
- UYE: uyet, uyen.
Trong đó có:
- Các nguyên âm ghép: ua, oe, ie hay ye, oa, uo, uye.
- Các chữ cái cuối: t, p, c, n, m, ng, i hay y, u hay o.
39 vần nầy được viết tắt còn 2 chữ cái cho mỗi vần, bằng cách:
- Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm. Và
- Thay chữ cái cuối bằng một chữ cái khác.
Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm. Có 6 qui ước và 1 ngoại lệ:
A = ua
E = oe
I = ie, ye
O = oa …… (Ngoại lệ: A = oa cho vần “oay”)
U = uo
Y = uye
Thay chữ cái cuối bằng một chữ cái khác. Có 8 qui ước:
• D = t
• F = p
• S = c
• L = n
• V = m
• Z = ng
• J = i, y
• W = o, u
Ráp 6 nguyên âm rút gọn vào 8 chữ cái cuối khác, ta viết tắt được 39 vần trên mỗi vần chỉ còn 2 chữ cái. Do đó, chỉ cần nhớ 14 qui ước trên, ta dễ dàng nhớ được 39 vần viết tắt sau:
- ad, al, az, aj … (uat, uan, uang, uay).
- ed, el, ev, ew … (oet, oen, oem, oeo).
- id, if, is, il, iv, iz, iw … (iet, iep, iec, ien, iem, ieng, ieu).
- id, il, iv, iz, iw … (yet, yen, yem, yeng, yeu).
- od, of, os, ol, ov, oz, oj, aj, ow … (oat, oap, oac, oan, oam, oang, oai, oay, oao).
- ud, uf, us, ul, uv, uz, uj, uw … (uot, uop, uoc, uon, uom, uong, uoi, uou).
- yd, yl … (uyet, uyen).
Sau đây là ví dụ cho 39 vần viết tắt. Các ví dụ tổng hợp tất cả qui ước viết tắt ở các phần trên để cho thấy nhiều chữ được viết tắt rất gọn:
• AD = uat …… Vd: kad = khuat, lad = luat.
• AL = uan …… Vd: kal = khuan, tal = tuan.
• AZ = uang …… Vd: bag kaz = bang khuang.
• AJ = uay …… Vd: kay koa = khuay khoa. (4)
• ED = oet …… Vd: ked = khoet, loe led = loe loet.
• EL = oen …… Vd: hel = hoen.
• EV = oem …… Vd: ngev ngev = ngoem ngoem.
• EW = oeo …… Vd: ngew = ngoeo. (4+4=8)
• ID = iet, yet …… Vd: fid = phiet, id = yet, kid = khiet, zid = diet.
• IF = iep ...... Vd: dif = điep, kif = khiep, ngif = nghiep, zif = diep.
• IS = iec …… Vd: tis = tiec, vis = viec.
• IL = ien, yen …… Vd: fil = phien, il = yen, qil lyl = quyen luyen, til = tien.
• IV = iem, yem …… Vd: fiv = phiem, iv = yem, ngiv = nghiem, ziv = diem.
• IZ = ieng, yeng …… Vd: jiz = gieng, ngiz = nghieng, tiz = tieng.
• IW = ieu, yeu …… Vd: fiw = phieu, iw = yeu, nhiw diw = nhieu dieu. (12+8=20)
• OD = oat …… Vd: kod = khoat, lod = loat.
• OF = oap …… Vd: ngof = ngoap.
• OS = oac …… Vd: kos = khoac, tos = toac.
• OL = oan …… Vd: hol tol = hoan toan, kol = khoan.
• OV = oam …… Vd: ngov = ngoam.
• OZ = oang …… Vd: hoz = hoang, koz = khoang
• OJ = oai …… Vd: koj = khoai, ngoj = ngoai.
• Ngoại lệ: AJ = oay …… Vd: laj haj = loay hoay.
• OW = oao …… Vd: ngow = ngoao. (9+20=29)
• UD = uot …… Vd: nud = nuot, rud = ruot.
• UF = uop …… Vd: cuf = cuop.
• US = uoc …… Vd: fus = phuoc, thus = thuoc.
• UL = uon …… Vd: kul = khuon, lul = luon, mul = muon.
• UV = uom …… Vd: luv thuv = luom thuom, nhuv = nhuom.
• UZ = uong …… Vd: fuz = phuong, uz = uong.
• UJ = uoi …… Vd: tuj cuj = tuoi cuoi.
• UW = uou …… Vd: ruw = ruou. (8+29=37)
• YD = uyet …… Vd: kyd = khuyet, tyd = tuyet.
• YL = uyen …… Vd: kyl = khuyen, ngyl = nguyen. (2+37=39)
B. HAI ĐOẠN THƠ VIẾT TẮT CHỮ KHÔNG DẤUMột khi nhớ được toàn bộ qui ước viết tắt chữ không dấu (chỉ có 26 qui ước + 1 ngoại lệ) và hiểu các ví dụ ở trên, ta dễ dàng hiểu hai đoạn thơ sau đây.
• Đoạn đầu bài thơ “Ông đồ” của Vũ Đình Liên được viết tắt bằng chữ không dấu:
Mỗi năm hoa đào nở
Moi nam hoa dao no
Lại thấy ông đồ già
Lai thay og do ja
Bày mực tàu, giấy đỏ
Bay muc tau jay do
Bên phố đông người qua
Ben fo dog nguj qa
Bao nhiêu người thuê viết
